TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN İLİŞKİLERİ

Bu çalışmamızın amacı yeni dönemde Kırgızistan-Türkiye ilişkilerini ele almaktır. Türkiye’nin Kırgızistan’ın sorunlarının çözümündeki dış politikası ve Kırgızistan’ın buna karşı Türkiye ile ilişkilerinde ne tür bir dış politika izleyebileceğidir.



Kırgızistan dış politikası, bağımsızlıktan bu yana, “çok taraflılık” ilkesine dayanmaktadır. Kırgızistan dış politikasında, bağımsızlığın ilk günlerinde olduğu gibi, bugün de Türkiye önemli bir yere sahiptir.



Türkiye, yeni bağımsızlıklarını kazanmış Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin uluslararası sistemde yerlerini alabilmeleri için güçlü bir lobicik faaliyeti yürütmüştür. Ülkelerin hayati öneme sahip olan sorunlarıyla mücadelesinde her zaman güçlü destek vermiştir. Örneğin Karabağ meselesinde Azerbaycan’a tam destek vermekte ve kendi meselesi gibi ele almaktadır. 1999-2000 Batken olayları sırasında Kırgızistan’la işbirliği içerisinde mücadele etmiş, askeri-teknik destek sağlamış ve sınır güvenliğinin kuvvetlendirmesi için Kırgızistan’a askeri eğitim sağlamıştır.1 Kırgızistan-Türkiye ilişkilerinde yeni döneme bakılacak olursa, bu yakın ilişki devam etmektedir. Oş olaylarında Kırgızistan’daki dönemin geçici hükümeti bu olaylara müdahalede etkisiz kalınca, olayların durdurulması için dışarıdan müdahale edilmesini istemiştir. Kazakistan ülkeye asker göndermeyi düşünmediklerini açıklamış2; Rusya Devlet Başkanı Medvedev, Otunbayeva’nın destek çağrısını reddetmiştir 3. Türkiye Cumhurbaşkanı Gül asker göndermenin uluslararası hukuka uygun olduğunu ve ortak inisiyatifle karşı tarafın davetiyle gönderilmesinde sakınca olmadığını, Kırgızistan iç güvenliğini sağlamak için Türk polisinin görev alabileceğini açıklamıştır 4.



Haziran 2010 Oş olaylarından hemen sonra 3 Temmuz 2010 tarihinde Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ülkeyi ziyaret etmiş, 10 milyon dolarlık hibe vermiş ve TİKA aracılığıyla değeri 21 milyon doları bulan destek projeleri gerçekleştirilmiştir5.Şubat 2011 yılında Başbakan Erdoğan’ın Bişkek temaslarında Türkiye, Kırgızistan’ın 51 milyon dolarlık borcunu silmiş, 10 milyon dolar hibe vermiş ve Nisan 2011’de Kırgızistan Başbakanı A.Atambayev’in Ankara ziyaretinde 61 ise milyon dolarlık yardım yapmıştır 6. İki ülke arasındaki ticaret hacminin de 150 milyondan 1 milyar dolara çıkarılmasına karar verilmiştir, bu Kırgızistan’ın ticari hayatı ve kalkınması için önemli gelişmelerdir. Türk hükümeti Kırgız silahlı güçlerinin geliştirilmesi için 1 milyon dolar bütçe ayırmış ve dolaylı yardımlarla da Oş şehrinde yeni askeri üssün inşası için 10 milyon dolarlık yardım paketinin ayrılmasına karar vermiştir. 1992 yılından bu yana Türkiye askeri alanda toplam 8,5 milyon dolar yardımda bulunmuştur 7.



İki ülke yetkilileri arasında Şubat 2011’de yapılan son görüşmede, vizelerin kaldırılması ve ekonomik ilişkilere ivme kazandırılması gibi önemli kararlara imza atılırken, yüksek düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi kurulmasına karar verildi. Bu Konsey, iki ülke ilişkilerinin stratejilerini belirleyecek. Bu çalışma çerçevesinde iki ülke Başbakanlarının eş başkanlıklarında uzman Bakanlıklara bağlı Komisyonlar kurulacak. Ortak stratejik planlama grupları oluşturulacak ve sekreterlik rolünü iki ülkenin Dışişleri Bakanları yürütecektir.



Stratejik İşbirliği Konseyi çerçevesinde iki ülke arasında sıkı güvenlik işbirliğine gidilmelidir. Bu gelişme Kırgızistan’ın en önemli sorunlarından biri olan uluslararası terörle mücadelede ve sınırlarının korunmasında önemli destek sağlayacaktır. Yapılan anlaşma sonucu Türk ve Kırgız güvenlik güçleri arasında danışma ve diyalogun sağlanması Kırgızistan’ın istikrarı için önemli rol oynayacaktır. Bunun yanında iki ülke arasında atılması gereken diğer önemli adım ise Kırgızistan’ın sınır sorunlarının çözümünde Türkiye’nin arabuluculuk rolünü üslenmesidir. Orta Asya ülkelerinin sınır sorunları bölge ülkelerinin ilişkilerinin gelişmesinde en önemli engeli oluşturmaktadır. 2002 yılında Kırgızistan-Çin sınır anlaşmazlığının çözümünde, Kırgız anayasasına aykırı bir şekilde Kırgızistan %30 toprak kaybıyla anlaşma sağlayabilmiştir 8. Türkiye’nin üstleneceği arabuluculuk, başlangıçta Kırgızistan-Tacikistan sınır meselesinin çözümü için olmalıdır. Çünkü ülkenin en sancılı ve kontrolü zor olan bölgesi güney sınırlarıdır. İki ülkeyle de iyi ilişkileri olan ve çok güçlü diplomasi geçmişine ve tecrübesine sahip olan Türkiye, bölge barışı için önemli rol üstlenmiş olacaktır. Bu gelişme bölge ülkelerinin sorunlarının çözülmesinde örnek olacak ve diğer sorunlu bölgelerle ilgili diyalogu güçlendirecektir. Kırgız-Tacik sınır meselesinin çözülmesi iki ülkeyi yakınlaştıracak ve bölgeye sızan uluslararası terör gruplarıyla mücadelede ortak hareket etmelerinin önündeki engeli kaldıracaktır.



Kırgızistan’ın, dış politikasında Türkiye’ye yönelik daha aktif adımlar atması gerekir. Bu adımlar daha çok siyasi olup Kırgızistan’ın ulusal çıkarlarına tamamen uygun olacaktır. Bu adımlar Türkiye’nin uluslararası alandaki sorunlarına doğrudan destek olmaktır.



“Ermeni meselesi” konusunda Kırgızistan’ın Türkiye’ye destek vermesi ikili ilişkilerde önemli gelişme olacaktır, iki toplum arasında yakınlaşmayı sağlayacaktır. Türkiye için uluslararası alanda önemli destek sağlanmış olacak ve Kırgızistan için uluslararası siyasette yeni bir gelişme sağlayacaktır. Ermenistan ve Türkiye’ye Kırgızistan’ın dış politikası öncelikleri açısından bakılacak olursa, Ermenistan’la işbirliğinin hiç bir artısı söz konusu değildir, ilişkiler imzalanmış deklarasyonlardan öteye gitmemiştir. Bu konuyla yakından ilgili bir de Karabağ meselesinde Türkiye’nin tutumu eklenebilir. PKK sorununa bakılacak olursa, bu konuda Kırgızistan’ın siyasi desteği Türkiye ile ilişkilerinde önemli gelişme sağlayacak, artı olarak Orta Doğu’ya, Avrupa’ya, Kafkaslara açılmış olacaktır, aynı zamanda Türk-Kırgız ilişkilerinde yakınlaşmayı sağlayarak Bişkek’in ilkesel meselelerinde Ankara’nın desteğini kazanmış olacaktır 9.Bu gelişme Kırgızistan’ın dış politikasında ikili ilişkilerde olumlu gelişmeler ve uluslararası alanda öne çıkmasını ve daha aktif oyuncu olmasını sağlayacağı gibi, Türk Dünyasında da saygınlığını, desteğini ve işbirliğini artıracaktır. Türkçe Konuşan Ülkeler Zirvesinde alınmış olan üye ülkelerin sorunlarının çözüm deklarasyonun hayata geçirilmesi sağlanacaktır. Bu çerçevede Kuzey Kıbrıs’ın uluslararası izolasyondan çıkarılması için üye ülkeler arasında bir formül üretilmesine çaba gösterilebilir. Bu gelişmeler Kırgızistan’ın ulusal çıkarına daha uygun bir adım olacaktır.



Yeni dönemde çok hızlı gelişme gösteren Türk-Kırgız ilişkilerinde kültürel-ticari ilişkilerden siyasi ve güvenlik alanında işbirliğine gidilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin Kırgızistan’ın uzun yıllardır çözüm bekleyen sorunlarına el uzatması ve bunu en üst seviye ilişkilerde yapması gerekirken, Kırgızistan’ın da Türkiye’ye yalnız kaldığı uluslararası siyasi meselelerinde aktif bir tavır sergilemesi gerekmektedir. Karşılıklı ve dengeli ortak siyasi gelişmeler ulusal meselelerin çözümüne güç katacaktır.